De Griekse eurocrisis, de vluchtelingencrisis, de aanslagen in Parijs – met elke grote gebeurtenis lijkt Europa van gedaante veranderd en krijgt de term ‘crisis’ een nieuwe betekenis. Wat staat ons te wachten? Wat staat ons te doen? Stephan van Erp, voorzitter van de Wetenschappelijke Raad van het Thijmgenootschap, schreef er een theologisch essay over. 'De nieuwe droom voor Europa bestaat in het onder ogen zien van de werkelijkheid van het menselijk tekort.'
Een nieuwe droom voor Europa zal een nachtmerrie blijken als ze voortkomt uit het recht op de individuele vrijheid. Dit is misschien wel de moeilijkste stelling om in deze tijd te verdedigen, omdat we op het hoogtepunt leven van het rijk van de vrijheid.
Er zijn wel andere, hoopvollere geluiden die ook een zekere populariteit genieten: solidariteit, de menselijke waardigheid of de kracht van de compassie en de liefde. Het is in ieder geval duidelijk dat de esthetica van het romantisch idealisme als beschavingsoffensief heeft afgedaan. Ook de afgezwakte, politieke variant daarvan, die van het multiculturalisme, heeft het niet gehaald (d.w.z. de intellectuele verantwoording ervan niet, wel de multiculturele feitelijkheid).
De nieuwe droom voor Europa bestaat in het onder ogen zien van de werkelijkheid van het menselijk tekort, dat is de paradox van dit essay.
Er zijn tekenen te over dat dit ook daadwerkelijk gebeurt. Bijvoorbeeld in het groeiende ecologische bewustzijn dat een uitputting van onze natuurlijke bronnen een directe aantasting van het leven van velen tot gevolg heeft of in de groeiende kritiek op de banken en de ongebreidelde speculatie en schuldenopbouw. Maar ook in Habermas’ pleidooi voor een verdergaande democratisering, wat een oproep is om in het openbaar met meningsverschillen, onwetendheid en onzekerheid om te gaan.
Werkelijk teken van het menselijk tekort zijn de werklozen, migranten, de ouderen en de armen. Zij tonen het menselijk tekort dat wij allen delen en dat in plaats van te worden ontkend erom vraagt gezien te worden als het hart van het Europese project. Dat kan een christelijk project zijn, want christenen weten dat het hier en nu niet de plaats is waar zij thuishoren, maar wel de plaats waar zij verantwoordelijkheid moeten nemen voor het kwetsbare. Het kan evenzeer een islamitisch of joods project zijn, van alle religieuze tradities die het kwetsbare niet uitsluiten, maar insluiten. Het kan een sociaal project zijn, en Europa kent vele eminente voorbeelden van sociale bewegingen die uit solidariteit met de armen hun strijd tegen het onrecht hebben gevoerd.
Stephan van Erp is hoogleraar fundamentele theologie aan de KU Leuven en voorzitter van de Wetenschappelijke Raad van het Thijmgenootschap.
Klik hieronder voor de volledige tekst van dit essay, dat eind januari als toespraak werd voorgedragen in de Kloosterkerk in Den Haag.
